อธิคมสทฺธมฺมปฺปติรูปกํ นาม อนธิคเต อธิคตมานิภาวาวหตฺตาฯ ยทคฺเคน วิปสฺสนาญาณสฺส อุปกฺกิเลโส, ตทคฺเคน ปฏิปตฺติสทฺธมฺมปฺปติรูปโกติปิ สกฺกา วิญฺญาตุํฯ ธาตุกถาติ มหาธาตุกถํ วทติฯ เวทลฺลปิฏกนฺติ เวตุลฺลปิฏกํฯ ตํ นาคภวนโต อานีตนฺติ วทนฺติฯ วาทภาสิตนฺติ อปเรฯ อพุทฺธวจนํ พุทฺธวจเนน วิรุชฺฌนโตฯ น หิ สมฺพุทฺโธ ปุพฺพาปรวิรุทฺธํ วทติฯ ตตฺถ สลฺลํ อุปฏฺฐเปนฺติ กิเลสวินยํ น สนฺทิสฺสติ, อญฺญทตฺถุ กิเลสุปฺปตฺติยา ปจฺจโย โหตีติฯ

อวิกฺกยมานนฺติ วิกฺกยํ อคจฺฉนฺตํฯ ตนฺติ สุวณฺณภณฺฑํฯ

น สกฺขิํสุ ญาณสฺส อวิสทภาวโตฯ เอส นโย อิโต ปเรสุปิฯ

อิทานิ ‘‘ภิกฺขู ปฏิสมฺภิทาปฺปตฺตา อเหสุ’’นฺติอาทินา วุตฺตเมว อตฺถํ การณโต วิภาเวตุํ ปุน ‘‘ปฐมโพธิยํ หี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ ปฏิปตฺติํ ปูรยิํสูติ อตีเต กทา เต ปฏิสมฺภิทาวหํ ปฏิปตฺติํ ปูรยิํสุ? ปฐมโพธิกาลิกา ภิกฺขูฯ น หิ อตฺตสมฺมาปณิธิยา ปุพฺเพกตปุญฺญตาย จ วินา ตาทิสํ ภวติฯ เอส นโย อิโต ปเรสุปิฯ ตทา ปฏิปตฺติสทฺธมฺโม อนฺตรหิโต นาม ภวิสฺสตีติ เอเตน อริยมคฺเคน อาสนฺนา เอว ปุพฺพภาคปฏิปทา ปฏิปตฺติสทฺธมฺโมติ ทสฺเสติฯ

ทฺวีสูติ สุตฺตาภิธมฺมปิฏเกสุ อนฺตรหิเตสุปิฯ อนนฺตรหิตเมว อธิสีลสิกฺขายํ ฐิตสฺส อิตรสิกฺขาทฺวยสมุฏฺฐาปิตโตฯ กิํ การณาติ เกน การเณน, อญฺญสฺมิํ ธมฺเม อนฺตรหิเต อญฺญตรสฺส ธมฺมสฺส อนนฺตรธานํ วุจฺจตีติ อธิปฺปาโยฯ ปฏิปตฺติยา ปจฺจโย โหติ อนวเสสโต ปฏิปตฺติกฺกมสฺส ปริทีปนโตฯ ปฏิปตฺติ อธิคมสฺส ปจฺจโย วิเสสลกฺขณปฏิเวธภาวโตฯ ปริยตฺติเยว ปมาณํ สาสนสฺส ฐิติยาติ อธิปฺปาโยฯ

นนุ จ สาสนํ โอสกฺกิตํ ปริยตฺติยา วตฺตมานายาติ อธิปฺปาโยฯ อนาราธกภิกฺขูติ สีลมตฺตสฺสปิ น อาราธโก ทุสฺสีโลฯ อิมสฺมินฺติ อิมสฺมิํ ปาติโมกฺเขฯ วตฺตนฺตาติ ‘‘สีลํ อโกเปตฺวา ฐิตา อตฺถี’’ติ ปุจฺฉิฯ

เอเตสูติ เอวํ มหนฺเตสุ สกลํ โลกํ อชฺโฌตฺถริตุํ สมตฺเถสุ จตูสุ มหาภูเตสุฯ ตสฺมาติ ยสฺมา อญฺเญน เกนจิ อติมหนฺเตนปิ สทฺธมฺโม น อนฺตรธายติ, สมยนฺตเรน ปน วตฺตพฺพเมว นตฺถิ, ตสฺมาฯ เอวมาหาติ อิทานิ วุจฺจมานาการํ วทติฯ

อาทานํ อาทิ, อาทิ เอว อาทิกนฺติ อาห ‘‘อาทิเกนาติ อาทาเนนา’’ติฯ เหฏฺฐาคมนียาติ อโธภาคคมนียา, อปายทุกฺขสฺส สํสารทุกฺขสฺส จ นิพฺพตฺตกาติ อตฺโถฯ คารวรหิตาติ ครุการรหิตาฯ ปติสฺสยนํ นีจภาเวน ปติพทฺธวุตฺติตา, ปติสฺโส ปติสฺสโยติ อตฺถโต เอกํ, โส เอเตสํ นตฺถีติ อาห ‘‘อปฺปติสฺสาติ อปฺปติสฺสยา อนีจวุตฺติกา’’ติฯ เสสํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

สทฺธมฺมปฺปติรูปกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สารตฺถปฺปกาสินิยา สํยุตฺตนิกาย-อฏฺฐกถาย

กสฺสปสํยุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนา สมตฺตาฯ

6. ลาภสกฺการสํยุตฺตํ

1. ปฐมวคฺโค

1. ทารุณสุตฺตวณฺณนา

[157] ถทฺโธติ กกฺขโฬ อนิฏฺฐสฺส ปทานโตฯ จตุปจฺจยลาโภติ จตุนฺนํ ปจฺจยานํ ปฏิลาโภฯ สกฺกาโรติ เตหิเยว ปจฺจเยหิ สุสงฺขเตหิ ปูชนา, โส ปน อตฺถโต สมฺปตฺติเยวาติ อาห ‘‘เตสํเยว…เป.… ลาโภ’’ติฯ วณฺณโฆโสติ คุณกิตฺตนาฯ อนฺตรายสฺส อนติวตฺตนโต อนฺตรายิโก อนตฺถาวหตฺตาฯ

ทารุณสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. พฬิสสุตฺตวณฺณนา

[158] พฬิเสน จรติ, เตน วา ชีวตีติ พาฬิสิโกฯ เตนาห ‘‘พฬิสํ คเหตฺวา จรมาโน’’ติฯ อามิสคตนฺติ อามิสูปคตํ อามิสปติตํฯ เตนาห ‘‘อามิสมกฺขิต’’นฺติฯ ภินฺนาธิกรณานมฺปิ พาหิรตฺถสมาโส โหเตวาติ อาห ‘‘อามิเส จกฺขุทสฺสน’’นฺติฯ อโย วุจฺจติ สุขํ, ตพฺพิธุรตาย อนโย, ทุกฺขนฺติ อาห ‘‘ทุกฺขํ ปตฺโต’’ติฯ อสฺสาติ เอเตนฯ กตฺตุอตฺเถ หิ เอตํ สามิวจนํฯ ยถา กิเลสา วตฺตนฺติ, เอวํ ปวตฺตมาโน ปุคฺคโล กิเลสวิปฺปโยโค น โหตีติ วุตฺตํ ‘‘ยถา กิเลสมารสฺส กาโม, เอวํ กตฺตพฺโพ’’ติฯ

พฬิสสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3-4. กุมฺมสุตฺตาทิวณฺณนา

[159-160] อฏฺฐิกจฺฉปา วุจฺจนฺติ เยสํ กปาลมตฺถเก ติขิณา อฏฺฐิโกฏิ โหติ, เตสํ สมูโห อฏฺฐิกจฺฉปกุลํฯ มจฺฉกจฺฉปาทีนํ สรีเร ลมฺพนฺตี ปปตตีติ ปปตา, วุจฺจมานากาโร อยกณฺฏโกฯ อยโกสเกติ อโยมยโกสเกฯ กณฺณิกสลฺลสณฺฐาโนติ อตฺตนิกาปนสลฺลสณฺฐาโนฯ อยกณฺฏโกติ อโยมยวงฺกกณฺฏโกฯ นิกฺขมติ เอตฺถ อถาวรโตฯ ปเวสิตมตฺโต หิ โสฯ อิทานิ ตฺวํ ‘‘อมฺหาก’’นฺติ น วตฺตพฺโพฯ อิโต อนนฺตรสุตฺเตติ จตุตฺถสุตฺตมาหฯ

กุมฺมสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. มีฬฺหกสุตฺตวณฺณนา

[161] มีฬฺหกาติ เอวํ อิตฺถิลิงฺควเสน วุจฺจมานาฯ คูถปาณกาติ คูถภกฺขปาณกาฯ อนฺโตติ กุจฺฉิยํฯ

มีฬฺหกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. อสนิสุตฺตวณฺณนา

[162] ‘‘อิเม ลาภสกฺการํ อนาหรนฺตา ชิฆจฺฉาทิทุกฺขํ ปาปุณนฺตู’’ติ เอวํ น สตฺตานํ ทุกฺขกามตาย เอวมาหาติ อาเนตฺวา สมฺพนฺโธฯ อนนฺตทุกฺขํ อนุโภติ อปราปรํ อุปฺปชฺชนกอกุสลจิตฺตานํ พหุภาวโตฯ

อสนิสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. ทิทฺธสุตฺตวณฺณนา

[163] อจฺฉวิสยุตฺตาติ วา ทิทฺเธ คเตน คตทิทฺเธนฯ เตนาห ‘‘วิสมกฺขิเตนา’’ติฯ

ทิทฺธสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. สิงฺคาลสุตฺตวณฺณนา

[164] ชรสิงฺคาโลตฺเวว วุจฺจติ สรีรโสภาย อภาวโตฯ สรีรสฺส อุคฺคตกณฺฏกตฺตา อุกฺกณฺฏเกน นามฯ ผุฏตีติ ผลติ ภิชฺชติฯ

สิงฺคาลสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. เวรมฺภสุตฺตวณฺณนา

[165] กายํ น รกฺขติ นาม ฉพฺพีสติยา สารุปฺปานํ ปริจฺจชนโตฯ วาจํ น รกฺขติ นาม ราคสามนฺตา จ โกธสามนฺตา จ ยาว นิจฺฉารณโตฯ

เวรมฺภสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. สคาถกสุตฺตวณฺณนา

[166] ‘‘ยสฺส สกฺกริยมานสฺสา’’ติ เอตฺถ อสกฺกาเรน จูภยนฺติ อสกฺกาเรน จ อุภยญฺจ, กทาจิ สกฺกาเรน, กทาจิ อสกฺกาเรน กทาจิ อุภเยนาติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘อสกฺกาเรนา’’ติอาทิฯ สตตวิหารานํ สมฺปตฺติยา สาตติโกติ อาห ‘‘อรหตฺต…เป.… สุขุมทิฏฺฐี’’ติอาทิฯ ตถา หิ สา ‘‘วชิรูปมญาณ’’นฺติ วุจฺจติฯ อาคตตฺตาติ ผลสมาปตฺติํ สมาปชฺชิตุํ ตสฺสา ปุพฺพปริกมฺมํ อุปคตตฺตาฯ

สคาถกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปฐมวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. ทุติยวคฺโค

1-2. สุวณฺณปาติสุตฺตาทิวณฺณนา

[167-168] จาเลตุํ น สกฺโกติ สีลปพฺพตสนฺนิสฺสิตตฺตาฯ อญฺญํ วา กิจฺจํ กโรติ ปเคว สีลสฺส ฉฑฺฑิตตฺตาฯ ตติยาทีสุ อปุพฺพํ นตฺถิฯ

สุวณฺณปาติสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ทุติยวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. ตติยวคฺโค

1. มาตุคามสุตฺตวณฺณนา

[170] ยํ วิสภาควตฺถุ ปุริสสฺส จิตฺตํ ปริยาทาย ฐาตุํ สกฺโกตีติ วุจฺจติ, ตโต วิเสสโต ลาภสกฺกาโรว สตฺตานํ จิตฺตํ ปริยาทาย ฐาตุํ สกฺโกตีติ ทสฺเสนฺโต ภควา ‘‘น ตสฺส, ภิกฺขเว’’ติอาทิมโวจาติ ทสฺเสนฺโต ‘‘น ตสฺสา’’ติอาทิมาหฯ

มาตุคามสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. กลฺยาณีสุตฺตวณฺณนา

[171] ทุติยํ อุตฺตานเมว, ตสฺเสว อตฺถสฺส เกวลํ ชนปทกลฺยาณีวเสน วุตฺตํฯ

กลฺยาณีสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3-6. เอกปุตฺตกสุตฺตาทิวณฺณนา

[172-175] สทฺธาติ อริยมคฺเคน อาคตสทฺธา อธิปฺเปตาติ อาห ‘‘โสตาปนฺนา’’ติฯ

เอกปุตฺตกสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. ตติยสมณพฺราหฺมณสุตฺตวณฺณนา

[176] เอวมาทีติ อาทิ-สทฺเทน พาหุสจฺจสํวรสีลาทีนํ สงฺคโห ทฏฺฐพฺโพฯ ลาภสกฺการสฺส สมุทยํ อุปฺปตฺติการณํ สมุทยสจฺจวเสน ทุกฺขสจฺจสฺส อุปฺปตฺติเหตุตาวเสนฯ

ตติยสมณพฺราหฺมณสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. ฉวิสุตฺตวณฺณนา

[177] ลาภสกฺการสิโลโก นรกาทีสุ นิพฺพตฺเตนฺโตติ อิทํ ตนฺนิสฺสยํ กิเลสคณํ สนฺธายาหฯ นิพฺพตฺเตนฺโตติ นิพฺพตฺตาเปนฺโตฯ อิมํ มนุสฺสอตฺตภาวํ นาเสติ มนุสฺสตฺตํ ปุน นิพฺพตฺติตุํ อปฺปทานวเสนฯ ตสฺมาติ ทุคฺคตินิพฺพตฺตาปนโต อิธ มรณทุกฺขาวหนโต จฯ

ฉวิสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. รชฺชุสุตฺตวณฺณนา

[178] ขรา ผรุสา ฉวิอาทีนิ ฉินฺทเน สมตฺถาฯ

รชฺชุสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. ภิกฺขุสุตฺตวณฺณนา

[179] ตํ สนฺธายาติ ทิฏฺฐธมฺมสุขวิหารสฺส โอกาสาภาวํ สนฺธายฯ

ภิกฺขุสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ตติยวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. จตุตฺถวคฺโค

1-4. ภินฺทิสุตฺตาทิวณฺณนา

[180-183] เทวทตฺโต สคฺเค วา นิพฺพตฺเตยฺยาติอาทิ ปริกปฺปวจนํฯ น หิ ปจฺเจกโพธิยํ นิยตคติโก อนฺตรา มคฺคผลานิ อธิคนฺตุํ ภพฺโพติฯ โสติ อนวชฺชธมฺโมฯ อสฺสาติ เทวทตฺตสฺสฯ สมุจฺเฉทมคมา กตูปจิตสฺส มหโต ปาปธมฺมสฺส พเลน ตสฺมิํ อตฺตภาเว สมุจฺเฉทภาวโต, น อจฺจนฺตายฯ อกุสลํ นาเมตํ อพลํ, กุสลํ วิย น มหาพลํ, ตสฺมา ตสฺมิํเยว อตฺตภาเว ตาทิสานํ ปุคฺคลานํ อเตกิจฺฉตา, อญฺญถา สมฺมตฺตนิยาโม วิย มิจฺฉตฺตนิยาโม อจฺจนฺติโก สิยาฯ ยทิ เอวํ วฏฺฏขาณุกโชตนา กถนฺติ? อาเสวนาวเสน, ตสฺมา ยถา ‘‘สกิํ นิมุคฺโค นิมุคฺโค เอว พาโล’’ติ วุตฺตํ, เอวํ วฏฺฏขาณุกโชตนาฯ ยาทิเส หิ ปจฺจเย ปฏิจฺจ ปุคฺคโล ตํ ทสฺสนํ คณฺหิ, ตถา จ ปฏิปนฺโน, ปุน อจินฺตปฺปติวตฺเต ปจฺจเย ปติตโต สีสุกฺขิปนมสฺส น โหตีติ น วตฺตพฺพํฯ

ภินฺทิสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. อจิรปกฺกนฺตสุตฺตวณฺณนา

[184] กาเล สมฺปตฺเตติ คพฺภสฺส ปริปากคตตฺตา วิชายนกาเล สมฺปตฺเตฯ โปตนฺติ อสฺสตริยา ปุตฺตํฯ เอตนฺติ ‘‘คพฺโภ อสฺสตริํ ยถา’’ติ เอตํ วจนํฯ

อจิรปกฺกนฺตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. ปญฺจรถสตสุตฺตวณฺณนา

[185] อภิหรียตีติ อภิหาโร, ภตฺตํเยว อภิหาโร ภตฺตาภิหาโรติ อาห ‘‘อภิหริตพฺพํ ภตฺต’’นฺติฯ มจฺฉปิตฺตนฺติ วาฬมจฺฉปิตฺตํฯ ปกฺขิเปยฺยุนฺติ อุรคาทินา โอสิญฺเจยฺยุํฯ

ปญฺจรถสตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7-13. มาตุสุตฺตาทิวณฺณนา

[186-187] มาตุปิ เหตูติ อตฺตโน มาตุยา อุปฺปนฺนอนตฺถาวหสฺส ปหานเหตุปิฯ อิโต ปเรสูติ ‘‘ปิตุปิ เหตู’’ติ เอวมาทีสุฯ

มาตุสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สารตฺถปฺปกาสินิยา สํยุตฺตนิกาย-อฏฺฐกถาย

ลาภสกฺการสํยุตฺตวณฺณนาย ลีนตฺถปฺปกาสนา สมตฺตาฯ

7. ราหุลสํยุตฺตํ

1. ปฐมวคฺโค